بقیع الغرقد فی دراسة شاملة (کتاب)کتاب «بقیع الغرقد فی دراسة شاملة»، تالیف شیخ محمد امین امینی به زبان عربی در موضوع قبرستان بقیع و مدینه منوره می‌باشد. این اثر یکی از منابع پژوهشی مهمی است که در این باره به رشته تحریر درآمده است که اطلاعات مهمی درباره تاریخ و جغرافیای مدینه و قبرستان بقیع به دست می‌دهد. ۱ - ساختار کتابکتاب؛ شامل مقدمه، ده بخش و بخش فهرست‌ها می‌باشد. مطالب کتاب حول محور بقیع می‌باشد که در این جهت مولف در شیوه تدوین کتاب خویش هر آنچه را که به بقیع مربوط می‌شده است را در اثر خویش جای داده است. ۲ - گزارش محتوا۱. مقدمه کتاب به شرح بقیع و شانیت او می‌پردازد و در این باره و به احادیث و آیات فراوانی تمسک شده است. ۲. مبحث اول بقیع، با نام «البقیع و الاطلاقات المختلفة» به بحث لغوی کلمه بقیع می‌پردازد. این که در اصل نام بقیع نام درختی در مدینه بوده است، به نام بقیع الغرقد و از کتب لغت بسیاری در این مورد، معانی مختلفی بیان شده است. مطلب بعدی در مورد اطلاقات بقیع می‌باشد [۱]
بقيع الغرقد فى دراسة شاملة، شیخ محمد امین امینی، ص۱۵.
که کلمه بقیع بر موارد زیادی اطلاق می‌شده است، در زمان‌های صدر اسلام همانند؛ بقیع الخیل (که بازاری در مدینه بوده است)، بقیع الزبیر (محله‌ای در بقیع می‌باشد)، بقیع الخبخبة (که نام درختی است)، بقیع الغراب، بقیع المصلی (مکانی که در اعیاد مردم برای برگزاری نماز عید در آن جا جمع می‌شدند)، بقیع بطحان (نام مکانی در مدینه است)، بقیع الخضمات، بقیع الغرقد (مکان مورد بحث). ۳. مبحث دوم کتاب، «جنة البقیع او بقیع الغرقد» نام دارد. در این بخش از لحاظ اصطلاحی مکان بقیع را مورد بحث قرار داده که مکانی برای محل دفن اجساد مسلمانان در عصر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌باشد. در این بخش یه مطالبی؛ همانند اولین بدنی که در بقیع دفن شد، شرافت بقیع، اهتمام مسلمین به زیارت بقیع، توصیف بقیع در قرن ششم،... می‌پردازد. مولف در کتاب خود بخش‌های کتاب را بر اساس منابع حدیثی و تاریخی دسته اول مستند کرده است؛ همانند این که در گزارش فضیلت و شرافت بقیع این گونه بیان می‌دارد که «روی الشیخ جعفر بن محمد بن قولویه باسناده عن ابی حجر الاسلمی عن رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : ... و من مات فی احد الحرمین مکة او مدینه... «هر کس در مکه یا مدینه وفات کند، مورد حساب ملائکه قرار نمی‌گیرد و ثواب مهاجر در راه خدا نصیب او می‌شود و فردای قیامت در شمار اصحاب بدر محسوب می‌شود». ۴. بخش سوم کتاب، با نام «النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و البقیع» می‌باشد که در این بخش مولف به حدیثی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اشاره می‌کند که وقتی ایشان برای زیارت اهل بقیع مشرف شدند، برای آنها دعا و طلب استغفار می‌کردند و دست‌های خود را در این هنگام به آسمان بلند می‌کردند. در مباحث بعدی این بخش به مطالبی در مورد زیارت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم هر پنجشنبه از بقیع، حضور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در شب ، جایگاه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در بقیع، حضور ایشان در ماه شعبان در بقیع، سجده کردن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در بقیع، نماز پیامبر صلی‌الله علیه و‌آله‌وسلّم در بقیع، خواندن نماز الاستسقاء در بقیع، دعا در بقیع،... می‌پردازد. در پایان این بخش مبحث با نام گفتار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در بقیع می‌پردازد. ۵. بخش بعدی کتاب، «العترة و البقیع» نام دارد. در اولین مبحث این بخش به امام علی علیه‌السّلام و بقیع پرداخته شده است. مباحثی همانند: تفسیر باء البسلمة بالبقیع، خبر الشمس ( رد الشمس )، غضب علی علیه‌السّلام (بعد از دفن حضرت زهرا سلام‌الله‌علیهم)، ... بحث بعدی «فاطمة الزهراء سلام‌الله‌علیهم و البقیع» می‌باشد. که به موضع نماز حضرت در بقیع و گریه ایشان، بیت الحزان می‌پردازد. امام حسین علیه‌السّلام و بقیع مبحث بعدی این بخش می‌باشد. امام باقر علیه‌السّلام و بقیع، امام صادق علیه‌السّلام ، کاظم علیه‌السّلام ، امام رضا علیه‌السّلام از مباحث بعدی است. ۶. بخش بعدی «الصحابه و البقیع» نام گرفته است. در این بخش به مطالبی درباره سلمان فارسی ، ابوبکر ، عمر بن خطاب ، عبیدالله بن عمر و البقیع،... می‌پردازد. هشت تن از صحابه در این بخش و پیوند و کارهایی که در مورد بقیع انجام داده‌اند، ذکر شده است. ۷. بخش بعدی کتاب «مشاهد مشاهیر البقیع» می‌باشد که به قبور مقدسی که در بقیع مدفون شده، اشاره کرده است. اولین دسته مورد بحث ائمه شیعه ، مدفون در بقیع می‌باشند. عباس بن عبدالمطلب ، فاطمه بنت اسد ، دختران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، همسران پیامبر صلی‌الله علیه‌و‌آله و سلّم ، عمه‌ها،... می‌باشد. ۸. بخش بعدی مورد بحث «ائمه البقیع» نام دارد. بحث اول این بخش امام حسن مجتبی علیه‌السّلام و زندگی نامه مختصر ایشان می‌باشد. امام بعدی مورد بحث امام زین العابدین علیه‌السّلام می‌باشد که به زندگی ایشان پرداخته شده است. امام باقر علیه‌السّلام و امام صادق علیه‌السّلام می‌باشد.در مبحث ملاحظات این بخش به مساله اینکه آیا حضرت زهرا علیه‌السّلام در بقیع مدفون است یا خیر پرداخته شده است و این که در مورد محل دفن ایشان سه قول می‌باشد: بقیع، روضه، خانه حضرت سخن به میان آمده است. ۹. مبحث بعدی این بخش محل دفن حضرت علی علیه‌السّلام در بقیع و همچنین سر امام حسین علیه‌السّلام در این محل می‌باشد. همچنین در این بخش به فضیلت زیارت ائمه بقیع اشاره شده است. آداب زیارت ، کیفیت زیارت از بحث‌های بعدی این بخش می‌باشد. ۱۰. در بخش بعدی با نام «بعض المدفونین فی البقیع» به اسامی اشخاصی؛ همانند: ابراهیم ابن رسول الله ، ابراهیم الکورانی، ابراهیم بن موسی، ابن البارزی، ابن النجیح،... می‌پردازد. این بخش به نام ۱۲۳ نفر اشاره شده است. ۱۱. بخش بعدی «ماذا فی البقیع» به بازارها، حمام، خانه امام علی علیه‌السّلام ، ... و هر آنچه که در این مکان وجود داشته، پرداخته است. [۲]
بقيع الغرقد فى دراسة شاملة، شیخ محمد امین امینی، ص۲۸۶.
۱۲. بخش «احداث البقیع»، به وقایع و ایامی که در بقیع اتفاق افتاده است، پرداخته‌اند؛ همانند: نزول آیه در بقیع، یوم بقیع، مقتل حارث بن زید ،... [۳]
بقيع الغرقد فى دراسة شاملة، شیخ محمد امین امینی، ص۳۰۱.
۱۴. بخش «البقیع فی الشعر العربی» در جمع آوری اشعاری در مورد این سرزمین پایان بخش این کتاب می‌باشد. [۴]
بقيع الغرقد فى دراسة شاملة، شیخ محمد امین امینی، ص۳۱۹.
۳ - وضعیت کتاببخش فهرست‌های کتاب؛ شامل: فهرست آیات ، احادیث ، اشعار ، اسماء معصومین ، اعلام ، اقوام و ملل، طوائف ، قابیل ، فهرست اماکن، فهرست ایام، مصادر و محتویات کتاب می‌باشد. مولف برای بهتر مفهوم بودن مطالب، کتاب خود را به همراه عکس‌هایی از بقیع و جای جای آن آورده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |